Τοπική μουσική και κουλτούρα (9η συνέντευξη)
Ξεκινάμε την 9η συνέντευξη του προγράμματος που αφορά την τοπική μουσική και Κουλτούρα. Έχουμε μαζί μας τον Πέτρο Ιωάννου ο οποίος με την εμπειρία που έχει θα μας μιλήσει για τη μουσική του τότε αλλά και του σήμερα. Ο ίδιος ασχολήθηκε και ασχολείται ακόμη με τη μουσική της Χάλκης. Και τον Σταμάτη Κοτσαδάμ, μουσικό, παίζει λύρα, που θα μας μιλήσει για το σήμερα της μουσικής στη Χάλκη.
- Πέτρο πες μας εσύ γενικά για τη Χαλκίτικη μουσική, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;
Εγώ είχα το προνόμιο, την κουλτούρα μπορεί να πει κανείς, να είμαι ακροατής και συνάμα τραγουδιστής και εθελοντής. Μου λείπει η μουσική γνώση, αλλά μου αρέσει η μουσική, η ωραία μουσική και περισσότερο η παραδοσιακή. Η τοπική μουσική με έχει γεννήσει, την αγάπησα και την αγαπάω και προσπαθώ να ερμηνεύσω αυτό που γίνεται τώρα. - Τι εννοούμε Χαλκίτικη μουσική;
Εννοούμε μια αυτόνομη μουσική, με διαφορετικούς σκοπούς, με το όνομα αυτών που τους λέγανε, όπως της ‘’Αριάδαινας’’, του ‘’Γιαγκούση’’, της ‘’Μαρουλίτσας’’, το ‘’Μοιρολοίστικο’’ κλπ.
- Αυτόν τον σκοπό δηλαδή τον εφηύραν οι ίδιοι;
Ναι. - Σταμάτη πες μας εσύ, σήμερα η Χαλκίτικη μουσική είναι ίδια με τότε;
Όχι, εγώ πιστεύω ότι η μουσική εξελίσσεται, παντού, είτε είναι παραδοσιακή είτε Ευρωπαϊκή ή οποιοδήποτε άλλο είδος μουσικής. Και στη Χάλκη από γενιά σε γενιά εξελίσσεται με διαφορετικά ‘’πατήματα’’, ‘’στολίδια’’ με παραλλαγές που αλλάζουν σιγά σιγά το τραγούδι. Για παράδειγμα υπάρχουν τραγούδια που παραμένουν ίδια ακριβώς, υπάρχουν όμως και άλλα όπως η ‘’Βλάχα’’ που δεν έχει καμία σχέση με τη ‘’Βλάχα’’ που τραγουδούσαν τότε. - Αυτό γιατί πιστεύεις ότι γίνεται; Γιατί διαφοροποιήθηκε δηλαδή αυτή η μουσική; Ήθελαν οι νεώτεροι να τη διαφοροποιήσουν;
Όχι, γιατί – καμιά φορά το παθαίνω και εγώ όταν παίζω λύρα – ακούς τη μουσική και όταν παίζεις, βάζεις λίγη από το δικό σου παίξιμο, οπότε όταν το μεταφέρεις στους άλλους το μεταφέρεις λίγο διαφορετικό, με τη δική σου παραλλαγή. Ο καθένας βάζει και ένα λιθαράκι απ’ το δικό του προσωπικό στυλ. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο εδώ, νομίζω συμβαίνει σε όλα τα είδη μουσικής, είναι η εξέλιξη της μουσικής. Υπάρχουν όμως και μερικά τραγούδια και σκοποί που όπως παιζόντουσαν τότε, παίζονται και σήμερα. - Σταμάτη, εσύ παίζεις λύρα, από πότε;
Ξεκίνησα να παίζω και να μαθαίνω λύρα το 2009. - Υπάρχουν άλλα παιδιά σήμερα που να μαθαίνουν ή να παίζουν κάποιο όργανο;
Παίζουν κάποιοι, αλλά σιγά σιγά λιγοστεύουν. Δεν υπάρχει κάποιος εδώ που να δίνει μαθήματα μουσικής. Και στην επόμενη από εμένα γενιά, δεν ξέρω κανέναν να ασχολείται με τη μουσική. - Φαντάζομαι αυτοί οι 2,3,4 που ασχολούνται σήμερα, είναι αυτοδίδακτοι, δεν έχουν σπουδάσει.
Κάποιοι ξεκίνησαν μόνοι τους, αλλά μετά πήγαν και σε δάσκαλο, όπως και εγώ έχω κάνει θεωρία μουσικής και αρμονία, γιατί έχω πτυχίο για τη λύρα. Άλλοι είναι αυτοδίδακτοι. Είναι όμως σημαντικό για κάποιον να γνωρίζει και τη θεωρία της μουσικής, για να τον βοηθάει να μαθαίνει πιο εύκολα και πιο γρήγορα ακόμα και τη Χαλκίτικη μουσική.
Πέτρος: Εγώ ξέρω πολύ καλά ότι ο σκοπός είναι ένας, δεν αλλάζει. Ο Σταμάτης λέει ότι αλλάζει, εγώ όχι. Ο κάθε σκοπός είναι όπως τον εκφράζεσαι έτσι τον παίζεις. Όταν είσαι καλός τραγουδιστής θα είσαι και καλός οργανοπαίκτης. Μιλάω για τους σκοπούς της Χάλκης. Το ότι προσθέτεις ή παραλείπεις, αυτό γίνεται απ’ την ατζαμοσύνη σου. Μόνο όταν δεν εκφράζεσαι τον χορό τότε κάνεις τις παραλλαγές. Ο σκοπός είναι ένας. - Πέτρο, τότε ποια όργανα υπήρχαν;
Λύρα, Λαούτο και καμιά φορά τσαμπούνα. Το μαντολίνο υπήρχε, αλλά όπως λέει ο διευθυντής Βακόντιος του ραδιοφωνικού σταθμού της Ρόδου, δεν ήταν το μαντολίνο παραδοσιακό όργανο της Χάλκης. - Εγώ πάντως θυμάμαι να λέγεται ότι 2, 3 γενιές πίσω, δηλαδή 100 χρόνια πριν, στο σχολείο υπήρχαν οι ‘’μαντολινάτες’’ δηλαδή κορίτσια που μάθαιναν και έπαιζαν μαντολίνο.
Ναι, υπήρχαν πράγματι, απ’ το δημοτικό σχολείο. Θυμάμαι ότι μέχρι και την 8η τάξη του Δημοτικού σχολείου, έπρεπε να παίζουν τα κορίτσια Μαντολίνο. Ίσως όμως όχι πιο πριν.
- Τότε, αυτή η μουσική και τα τραγούδια, που παίζονταν;
Σε γάμους, σε βαφτίσια, σε γλέντια, σε πανηγύρια, σε μοιρολόγια. Έπαιζαν τον ‘’Καλαερφίστικο’’ και τον ‘’Μοιρολοίστικο’’ σκοπό. Επίσης τα ‘’Κάνακα’’ ένα τραγούδι που λέγεται και στους γάμους και στις κηδείες. Εκεί γυρίζουν οι κοπέλες και τραγουδούν γύρω από το λείψανο. - Σταμάτη, στη σημερινή τοπική μουσική, στα πανηγύρια, τι ακούγεται; Ακούγεται παραδοσιακή μουσική;
Ακούγεται, αλλά έχει αλλοιωθεί. Όπως μου λένε η μάνα μου, η γιαγιά μου, αλλά και πιο παλιοί όπως ο κ. Πέτρος, τότε στα πανηγύρια της Χάλκης παιζόντουσαν 5 ή 6 ώρες Χαλκίτικη μουσική και 1 ή δυο ώρες κάποιος καλαματιανός ή άλλο παραδοσιακό ελληνικό τραγούδι. Σήμερα, παίζονται 4 Χαλκίτικα τραγούδια, της Αυγής, η Βλάχα, η Σούστα και ο Καλαερφίστικος, ίσως και η Πενταγιώτισσα. Ενώ είναι 19 οι Χαλκίτικοι σκοποί, παίζονται μόνο αυτοί. - Κάθε σκοπός, δηλαδή κάθε μουσική από αυτές τις 19, φτιάχνεται με μαντινάδες, με λόγια διαφορετικά ή με παίξιμο διαφορετικό απ’ τον καθένα.
Τώρα λοιπόν παίζονται αυτά τα λίγα Χαλκίτικα και μετά πολλά Κρητικά, Συρτά, Καλαματιανά, ο ‘’Κότσαρης’’, ο ‘’Μηχανικός’’, τραγούδια απ’ όλα τα νησιά. Θα παίξουν άλλες 2-3 φορές στο γλέντι τη Σούστα και μετά όταν ξημερώσει ‘’της Αυγής’’ και τέλος. - Εσένα προσωπικά θα σου άρεσε να παίζονταν περισσότερο Χαλκίτικα;
Δεν έχω ζήσει το τότε με το τώρα για να συγκρίνω. Μου αρέσει το τώρα και να ακούγονται και άλλα νησιώτικα, Κρητικά κλπ. - Στα παιδιά της ηλικίας σου, αντίστοιχα, τους αρέσει το ίδιο;
Ναι. Τους αρέσει αυτή η ποικιλία. Στους παλαιότερους όμως, αρέσουν πιο πολύ οι μαντινάδες, τα Χαλκίτικα. Σε κάθε πανηγύρι σηκώνονται παλαιοί όπως ο Πέτρος, η Λευκωσία και τραγουδάνε. Έτσι περνάει η ώρα τους. - Πέτρο, εσύ αναπολείς την εποχή εκείνη;
Θα σου πω ένα περιστατικό της εποχής. Ήταν Σαββάτο βράδυ, τα μικρά ‘’Φώτα’’ στις 5 Ιανουαρίου. Τότε κάναμε τον Αγιασμό για τα χωράφια, Κυριακή τα μεγάλα Φώτα που ρίχναμε το Σταυρό στη θάλασσα, η Δευτέρα του Άι Γιαννιού. Τότε καθίσαμε Σαββάτο βράδυ στο γλέντι, στο καφενείο της μαμάς της Λευκωσίας. Κυριακή των Φώτων, Δευτέρα γινόταν ο γάμος της αδελφής μου, του Πλουμιού του Χαράλαμπου. Την άλλη μέρα ήταν ο γάμος της προγιαγιάς της Φωτεινής Αργυρίου. Εκαθίσαμε δηλαδή Σαββάτο και τελειώσαμε την Πέμπτη. Και πίναμε. Τα τραγούδια ήταν μόνο Χαλκίτικα.
Τότε είχαμε ποιητές. Άνθρωποι που πήγαν χαμένοι, απαρατήρητοι. Ποιος Καζαντζάκης, μπροστά τους;. Στις μαντινάδες, στα ‘’Πεισματικά’’, λεγόντουσαν ποιήματα. Τότε μπορούσε να ειπωθεί οτιδήποτε. Θυμάμαι ότι ο Πατέρας μου με κάποιον άλλον, επειδή αγαπούσαν την ίδια κοπέλα, αρχίσαν από το απόγευμα μέχρι που ξημέρωσε να λένε τραγουδώντας ο ένας στον άλλον. Σα διαγωνισμός. Θυμάμαι έναν στίχο:
Γύρω τριγύρω είναι τα αυγά, στη μέση το λεμόνι,
όλο τη μέση να βακάς (δαγκώνεις) να σου περνούν οι πόνοι.
- Σταμάτη, σήμερα οργανώνετε ένα γλέντι, δεν θα ήθελαν και οι νέοι αυτοί να ακούσουν από τα παλιά τραγούδια;
Βέβαια, ποιος δεν θα τόθελε. Μα και ο ίδιος ο οργανοπαίκτης θα το ήθελε. Απλώς δεν έχουν τη συνήθεια να γλεντούν μόνο με αυτήν τη μουσική. - Και εγώ έχω μια προσωπική εμπειρία. Όταν είχα πάει τα παιδιά του σχολείου της Χάλκης εκδρομή στα ‘’Κάνια’’, έψαχνα στο δρόμο να σκεφτώ τρόπους να τους κρατήσω μαζεμένους, να μην κάνουν μπάνιο ή να πάνε αλλού. Φτάνοντας εκεί, βγάζει κάποιος απ’ τα παιδιά ένα κασετόφωνο και επί 3 ώρες χόρευαν και τραγουδούσαν! Είναι δηλαδή στην τοπική κουλτούρα και των νέων, η μουσική.
Πέτρος: Είναι στο αίμα τους. Και τότε στην Αθήνα στην Ένωση Χαλκιτών και μετά στην ΕΡΤ αλλά και σε πολλές άλλες εκδηλώσεις, πάντα στο χορό και στο τραγούδι βγαίνουμε πρώτοι. Προπαντός η Σούστα η Χαλκίτικη είναι φοβερή. Πάντα ήταν ο πρώτος χορός. Ακόμα και όταν ήρθε ο βασιλιάς Παύλος στη Ρόδο, όταν υπήρχαν όλοι και οι Καρπάθιοι ακόμα με πολλά όργανα και οργανοπαίκτες, οι Χαλκίτες με λύρα μόνο και μαντολίνο βγήκαν πρώτοι. - Σταμάτη εσύ ως οργανοπαίκτης έχεις πλέον εμπειρία. Πως βλέπουν οι άλλοι τη Χαλκίτικη λύρα και τη μουσική;
Ακούω από πολλούς ανθρώπους, από λυράριδες, από Λαουτιέρηδες, ότι η Σούστα η Χαλκίτικη είναι πολύ ‘’ανεβαστική’’. Και ειδικά στο χορό, έχει κάποιες μυτούλες, κάποια πατήματα που τα κάνουν μόνο εδώ. Δεν κάνει κοιλιά, συνεχώς γίνεται λόλο και πιο γρήγορο και μέχρι εκεί. Δεν πέφτει ποτά. Όλοι λένε ότι είναι στα βήματα πάρα πολύ δύσκολο και πάντα φοβερή.
Πέτρος: Ο χορευτής τα κάνει τα βήματα. Και κάνει ότι θέλει. Οι 3-4 πρώτοι του χορού είναι το παν. Οι άλλοι ακολουθούν. Ο χορευτής παρακολουθεί τον λυράρη και ο λυράρης τον χορευτή. Εκεί ξεχωρίζει η Σούστα μας. Και στο πάθος της. - Και αυτοί που ακολουθούν όμως χορεύουν ομοιόμορφα μεταξύ τους. Και παρουσιάζουν μια πολύ καλή εικόνα χορού.
Πέτρος: Εντυπωσιάζει η Χαλκίτικη μουσική, προπαντός όταν τη λες με πάθος.
Σταμάτης: Και εγώ νομίζω ότι το πάθος όταν παίζω, είναι ανάλογο με αυτόν των παλαιών Χαλκιτών. Απλώς από γενιά σε γενιά καθένας βάζει το λιθαράκι του. Προσπαθούμε να είμαστε κοντά στους παλιούς, για να μάθουμε καλύτερα. - Σας ευχαριστώ πολύ. Ελπίζω να έχουμε την ευκαιρία να τα ξαναπούμε.